Giá trị tư tưởng, lý luận
và sức sống
của chủ nghĩa Mác trong
thời đại ngày nay
---------------
Thứ Sáu, 04/05/2018
Cách đây 200 năm, ngày 5-5-1818, C.Mác - một nhân cách vĩ đại,
nhà lý luận thiên tài, lãnh tụ vĩ đại của giai cấp công nhân và nhân dân lao động
toàn thế giới đã chào đời tại Tơ-ri-vơ thuộc nước Phổ.
C.Mác nổi bật về trí thông minh và lòng vị tha, yêu thương
con người; đức tính giản dị và tấm lòng nhiệt huyết; ý chí vươn lên và năng lực
lao động phi thường; lòng can đảm và sự khoan dung, độ lượng. Cuộc đời và những
di sản tư tưởng của Mác đã đi vào lịch sử nhân loại với vị trí kiệt xuất trong
hàng ngũ những vĩ nhân. Đúng như Ph.Ăng-ghen khẳng định: “Tên tuổi Người, sự
nghiệp của Người sống mãi nghìn thu!”.
C.Mác đã để lại cho chúng ta một kho tàng tri thức đồ sộ và
phong phú ở nhiều mặt, trên nhiều lĩnh vực như: triết học, xã hội học, kinh tế
học, lịch sử, pháp lý, chính trị, v.v. Đó là kết quả của sự lao động quên mình,
niềm say mê nghiên cứu khoa học, tiếp thu có phê phán, vượt qua cả những thiên
tài xuất sắc trước Ông, kể từ thời cổ đại Hy Lạp cho đến thời đại Ông. Đó còn
là kết quả của sự tổng kết thực tiễn và khái quát lý luận về phong trào công
nhân châu Âu cực kỳ sôi động lúc bấy giờ. Nhưng trên hết và trước hết, đó là sự
sáng tạo tuyệt vời của một bộ óc thiên tài, một bậc vĩ nhân, có ảnh hưởng to lớn
nhất trong mọi thời đại của nhân loại.
1. Trong di sản
lý luận đồ sộ, sâu sắc của C.Mác, công lao to lớn và đầu tiên là ông đã xây dựng một
thế giới quan và phương pháp luận mới, khoa học và cách mạng, đem lại cho nhân
loại tiến bộ và nhất là cho giai cấp công nhân một công cụ vĩ đại để nhận thức
và cải tạo thế giới.
Đó là chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch
sử. Theo đó, C.Mác đã thực hiện một cuộc cách mạng trong toàn bộ quan niệm về lịch
sử thế giới. Lần đầu tiên trong lịch sử, các quy luật phát triển của xã hội
loài người được phát hiện, tích hợp và trình bày trong một hệ thống các quy luật:
quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất; cơ sở
hạ tầng quyết định kiến trúc thượng tầng; tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội,
chứ không phải ngược lại; kinh tế, xét đến cùng, quyết định chính trị; sự phát
triển của các hình thái kinh tế - xã hội như một quá trình lịch sử - tự nhiên.
Nhờ vậy, lần đầu tiên nhân loại có một học thuyết phát triển tương đối hoàn chỉnh.
C.Mác chỉ ra rằng, lịch sử loài người trước hết là lịch sử phát triển của nền sản
xuất xã hội; phương thức sản xuất vật chất quyết định các lĩnh vực khác của đời
sống xã hội và chính quần chúng nhân dân mới là những người sáng tạo chân chính
ra lịch sử. Chính thực tiễn của chủ nghĩa tư bản châu Âu đương thời đã được
C.Mác mổ xẻ, phân tích, giải phẫu và minh chứng sâu sắc cho các quan điểm lý luận
của mình.
2. Vận dụng chủ
nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử vào nghiên cứu phương thức
sản xuất tư bản chủ nghĩa, C. Mác đã vạch ra những quy luật kinh tế của xã hội
tư bản chủ nghĩa, nhìn nhận chủ nghĩa tư bản trong cả quá trình phát sinh, phát
triển và diệt vong của nó.
Một trong hai phát kiến vĩ đại của Mác là việc phát hiện
ra quy luật giá trị thặng dư được ví như “hòn đá tảng” trong toàn bộ
học thuyết của Mác. Quy luật giá trị thặng dư là quy luật cơ bản, phổ biến của
phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa. Mác chỉ rõ mâu thuẫn cơ bản của phương
thức sản xuất tư bản chủ nghĩa là mâu thuẫn giữa tính xã hội hóa ngày càng cao
của lực lượng sản xuất với tính tư nhân tư bản chủ nghĩa của việc chiếm hữu tư
liệu sản xuất. Để tồn tại và vượt qua các cuộc khủng hoảng, các cú sốc trong sự
phát triển, chủ nghĩa tư bản luôn phải tự điều chỉnh để điều hòa mâu thuẫn này.
Điều đó cho thấy, phát kiến vĩ đại của Mác luôn đúng, ngay cả khi chủ nghĩa tư
bản hiện đại bước vào thời đại toàn cầu hóa và chịu sự tác động mạnh mẽ của cuộc
cách mạng công nghiệp lần thứ tư.
3. Với hai phát
kiến khoa học vĩ đại là chủ nghĩa duy vật lịch sử và học thuyết giá trị thặng
dư, C.Mác đã đặt nền móng vững chắc cho việc hiện thực hóa tư tưởng về chủ
nghĩa xã hội khoa học - học thuyết về sự nghiệp giải phóng giai cấp công nhân
và giải phóng loài người khỏi mọi hình thức nô dịch, áp bức, bóc lột và tha
hóa. V.I.Lê-nin đã nhận định rằng, điểm cốt yếu của học thuyết Mác là soi sáng
vai trò lịch sử toàn thế giới của giai cấp công nhân với tư cách là người xây dựng
xã hội xã hội chủ nghĩa thay thế xã hội tư bản.
Nhờ có thế giới quan duy vật biện chứng và phương pháp luận
khoa học, C.Mác đã phát hiện ra quy luật phát triển của xã hội và lực lượng xã
hội có thể đấu tranh xóa bỏ chế độ tư bản và xây dựng thành công xã hội mới, đó
là giai cấp vô sản. C.Mác và Ph.Ăng-ghen đã chỉ cho giai cấp vô sản hiểu rõ rằng,
trước hết họ phải tự mình vùng lên giải phóng khỏi ách thống trị của chế độ tư
bản chủ nghĩa. Trong cuộc đấu tranh đó, giai cấp vô sản phải đoàn kết xung
quanh mình tất cả những người lao động. Đối với giai cấp công nhân và nhân dân
lao động toàn thế giới thì học thuyết của Mác là vũ khí lý luận, vũ khí tư tưởng
sắc bén trong cuộc đấu tranh chống áp bức, bóc lột cũng như trong sự nghiệp xây
dựng xã hội tương lai tươi đẹp.
Vận dụng những nguyên lý của chủ nghĩa Mác vào điều kiện lịch
sử cụ thể ở nước Nga trong giai đoạn chủ nghĩa tư bản tự do cạnh tranh chuyển
sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa, bước đầu bắt tay xây dựng chủ nghĩa xã hội hiện
thực, V.I.Lê-nin đã bổ sung, phát triển, tạo nên giai đoạn Lê-nin trong sự phát
triển sáng tạo chủ nghĩa Mác và hình thành nên chủ nghĩa Mác - Lê-nin. Với thắng
lợi của Cách mạng xã hội chủ nghĩa Tháng Mười Nga vĩ đại năm 1917, chủ nghĩa xã
hội từ một học thuyết trở thành một chế độ chính trị - xã hội hiện thực; chủ
nghĩa Mác từ một “bóng ma ám ảnh châu Âu” đã được hiện thực hóa trong phong
trào công nhân, mở ra một thời đại mới, thời đại quá độ lên chủ nghĩa xã hội
trên phạm vi toàn thế giới. Sự hình thành hệ thống các nước xã hội chủ nghĩa đã
tác động mạnh mẽ đến tiến trình phát triển của loài người, là chỗ dựa cho các
dân tộc thuộc địa và phụ thuộc đứng lên đấu tranh tự giải phóng, xóa bỏ ách thống
trị của chủ nghĩa thực dân cũ và mới. Những thắng lợi to lớn của chủ nghĩa xã hội
đã làm thay đổi bộ mặt thế giới, là minh chứng hùng hồn cho sức sống mãnh liệt,
trường tồn của chủ nghĩa Mác - Lê-nin, học thuyết khoa học và cách mạng, nền tảng
tư tưởng, kim chỉ nam cho phong trào cộng sản và công nhân quốc tế.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tiếp thu, vận dụng và phát triển
sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lê-nin phù hợp với điều kiện thực tiễn Việt Nam. Chủ
nghĩa Mác - Lê-nin và tư tưởng Hồ Chí Minh trở thành nền tảng tư tưởng của Đảng
Cộng sản Việt Nam, là kim chỉ nam cho cách mạng Việt Nam. Đảng Cộng sản Việt
Nam đã lãnh đạo nhân dân và toàn thể dân tộc Việt Nam tiến hành cách mạng thành
công, kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, nỗ lực xây dựng
và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, tiếp tục đẩy mạnh đồng bộ
công cuộc đổi mới, viết tiếp những trang sử hào hùng của dân tộc. Vị thế, vai
trò của Việt Nam trong khu vực và trên thế giới ngày càng cao. Những thành tựu
to lớn, có ý nghĩa lịch sử của hơn 30 năm đổi mới, một lần nữa khẳng định sức sống
bền vững của chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, tính đúng đắn của đường
lối xây dựng chủ nghĩa xã hội của Đảng Cộng sản Việt Nam. Tư tưởng của Mác cùng
với chủ nghĩa Mác - Lê-nin đã, đang và sẽ là ngọn đuốc dẫn đường cho cách mạng
Việt Nam trong thời đại mới.
Nhân Kỷ niệm 200 năm Ngày sinh của C.Mác, chúng ta bày tỏ
tình cảm tri ân, sự kính trọng sâu sắc đối với C.Mác - nhà tư tưởng vĩ đại của nhân
loại tiến bộ; đồng thời đây cũng là dịp để chúng ta đẩy mạnh nghiên cứu, học tập,
vận dụng sáng tạo và phát triển học thuyết Mác phục vụ sự nghiệp đổi mới đất nước
trong giai đoạn mới.
Thứ nhất, khẳng định giá trị lý luận trong di sản tư tưởng của C.Mác
Kể từ khi ra đời đến nay, chủ nghĩa Mác đã trải qua hơn 170
năm. Thực tiễn đã có nhiều thay đổi; khoa học - kỹ thuật có những bước phát triển
vượt bậc; phong trào công nhân trở nên rất đa dạng và có những thay đổi to lớn;
chủ nghĩa tư bản với những thích nghi mới vẫn tồn tại, song những thách thức,
khủng hoảng thuộc về bản chất nội tại của nó vẫn tiếp tục tiềm ẩn. Mặc dù các lực
lượng thù địch dùng nhiều thủ đoạn chống phá, bôi nhọ, xuyên tạc, thậm chí tìm
mọi cách phủ nhận, nhưng tư tưởng của Mác cùng với chủ nghĩa Mác - Lê-nin vẫn
phát triển, vẫn tràn đầy sức sống, vẫn là thế giới quan, phương pháp luận khoa
học của hàng triệu người trên trái đất. Nhiều giá trị của chủ nghĩa Mác -
Lê-nin mang sức sống trường tồn vẫn tiếp tục tỏa sáng với chủ nghĩa nhân văn vì
con người, với phương pháp biện chứng duy vật, quan niệm duy vật về lịch sử, học
thuyết về giá trị thặng dư, học thuyết hình thái kinh tế - xã hội, học thuyết về
sứ mệnh lịch sử toàn thế giới của giai cấp công nhân, học thuyết về chủ nghĩa
xã hội v.v.
Với tinh thần khoa học và khách quan, chúng ta cần phải đặt
mình trong bối cảnh lịch sử cụ thể thời Mác lúc bấy giờ để nhìn nhận, đánh giá
đúng những luận điểm của học thuyết Mác. Trọng trách của chúng ta hiện nay là cần
học tập tầm nhìn chiến lược, phương pháp tư duy và bản lĩnh của V.I. Lê-nin và
Chủ tịch Hồ Chí Minh trong việc vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác vào điều kiện cụ
thể, làm cơ sở để bổ sung, hoàn thiện chủ nghĩa Mác. Chúng ta có sứ mạng tiếp tục
lan tỏa học thuyết Mác trên tinh thần của một học thuyết phát triển, học thuyết
cải tạo và thay đổi thế giới, học thuyết giải phóng con người, theo đó tư duy
và định hình cho đường lối phát triển của chúng ta phù hợp với bối cảnh và điều
kiện mới. Điều phải hết sức tránh là đánh
giá học thuyết Mác một cách giáo điều, chung chung; đặc biệt, vững
vàng trên nền tảng tư tưởng của chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tiếp tục đấu tranh, bác
bỏ những quan điểm sai trái, xuyên tạc học thuyết Mác - Lê-nin; vững tin vào sự
nghiệp xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội.
Thứ hai, khẳng định sự cần thiết phải vận dụng sáng tạo, bổ sung,
phát triển tư tưởng của C.Mác phù hợp thực tiễn Việt Nam
C.Mác là một thiên tài
nhưng Ông vẫn bị quy định bởi chính những điều kiện lịch sử của thời đại mình.
Chúng ta không thể đòi hỏi C.Mác suy nghĩ thay cho các thế hệ sau những vấn đề
chưa đặt ra trong thời đại của Ông. Chính sự hình thành tư tưởng của C.Mác
cũng là một quá trình phát triển từ tinh thần dân chủ cách mạng sang lập trường
cộng sản chủ nghĩa; từ thế giới quan duy tâm sang thế giới quan duy vật biện chứng.
Mỗi nguyên lý trong học thuyết của C.Mác cũng luôn được Ông bổ sung, phát triển
bằng tổng kết thực tiễn phong trào công nhân và khái quát các thành tựu khoa học
hiện đại. Sau này, V.I.Lê-nin, xuất phát từ những điều kiện thực tiễn cụ thể của
thời đại mình đã bổ sung, phát triển lý luận của C.Mác. Hồ Chí Minh và Đảng Cộng
sản Việt Nam đã có những vận dụng hết sức sáng tạo và bổ sung nhiều luận điểm mới
cho chủ nghĩa Mác phù hợp với thực tiễn Việt Nam. Chẳng hạn, để giải quyết một
trong những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam là đấu tranh giành độc lập dân
tộc và giải phóng giai cấp, Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam đã
xác định phải tiến hành cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân và tiếp theo là cách
mạng xã hội chủ nghĩa; kiên định mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền với chủ
nghĩa xã hội. Điều này nói lên rằng, nghiên cứu và vận dụng, bổ sung, phát triển
tư tưởng của C.Mác phải dựa trên tinh thần biện chứng chứ không được giáo điều,
xơ cứng; phải linh hoạt, tùy từng điều kiện thực tiễn lịch sử cụ thể của mỗi quốc
gia, dân tộc.
Thực tiễn cách mạng Việt Nam và thế giới đã chứng tỏ rằng:
lúc nào, ở đâu những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lê-nin được vận dụng
đúng đắn, sáng tạo thì ở nơi đó, lúc đó cách mạng vượt qua được những thử thách
để tiến lên. Ngược lại, ở đâu và lúc nào, các nguyên lý ấy bị hiểu sai, vận dụng
máy móc giáo điều, xét lại, thì cách mạng gặp khó khăn, tổn thất, thậm chí thất
bại.
Thứ ba, một số vấn đề do thực tiễn mới đặt ra cần được soi sáng bằng
tư tưởng của C.Mác
Chủ nghĩa tư bản hiện đại mặc dù có tiến bộ hơn so với chính
nó vào thời điểm mà C.Mác nghiên cứu nhưng vẫn có những khiếm khuyết nội tại
không thể tự mình khắc phục. Bất bình đẳng xã hội vẫn tồn tại và ngày càng gay
gắt ở ngay các nước tư bản giàu có; chênh lệch giàu nghèo giữa các nước phát
triển và đa số các nước đang phát triển ngày càng trầm trọng. Xung đột, khủng bố,
bạo lực và bất ổn xã hội vẫn diễn ra ở nhiều nơi trên thế giới. Ô nhiễm môi trường
và biến đổi khí hậu đang trở thành thách thức lớn của nhân loại. Học giả Allen
W. Wood thậm chí đã chỉ ra rằng: “Phần lớn mọi người đều cho rằng Mỹ là quốc
gia giàu có nhất trên thế giới, nhưng đó cũng là quốc gia bất bình đẳng nhất
trên thế giới: 400 người giàu nhất nước Mỹ sở hữu khối lượng tài sản cao hơn tổng
số tài sản của 150 triệu người nghèo nhất. Những người giàu nhất chiếm 1% dân số
nhưng lại sở hữu hơn 1/3 tổng lượng tài sản của toàn xã hội, vượt quá tổng lượng
tài sản của những người có thu nhập thấp nhất nước Mỹ - đối tượng chiếm tới 95%
dân số”(1)). Điều này càng chứng tỏ, lý luận của chủ nghĩa Mác về xã hội tư bản
chủ nghĩa vẫn luôn đúng và lý tưởng cao đẹp của chủ nghĩa xã hội vẫn giữ nguyên
giá trị khoa học, thực tiễn.
Có ý kiến cho rằng, trong nền kinh tế tri thức và công nghiệp
4.0, sứ mệnh lịch sử hiện nay không còn thuộc về giai cấp công nhân mà là thuộc
về một số tầng lớp, giai cấp khác; thậm chí thuộc về người máy... Nhờ lý luận của
C.Mác, chúng ta thấy rõ, dù nền sản xuất hiện đại được tự động hóa, nhưng xét về
nội dung kinh tế thì giai cấp công nhân hiện đại vẫn là người sản xuất ra của cải
vật chất chủ yếu cho xã hội và là những người phải được hưởng thụ xứng đáng các
thành quả phát triển. Xét về khía cạnh tư tưởng - chính trị thì chỉ có giai cấp
công nhân mới tập hợp được các giai tầng lao động khác do Đảng cộng sản lãnh đạo
để xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân. Do địa
vị chính trị - xã hội của mình nên chỉ có giai cấp công nhân mới giải quyết được
các vấn đề chính trị - xã hội trong quá trình xây dựng xã hội mới. Xét về nội
dung văn hóa - tư tưởng, chỉ có giai cấp công nhân mới là lực lượng xác lập được
các hệ giá trị mới, như: lao động, công bằng, dân chủ, bình đẳng, tự do... để
thay thế cho hệ giá trị tư sản cũ. Do vậy, học thuyết của C.Mác và chủ nghĩa
Mác - Lê-nin về vai trò, sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân hiện nay vẫn
còn nguyên giá trị, ý nghĩa thời sự.
Thực tế cho thấy, sự phát triển của lực lượng sản xuất dựa
trên nền tảng tiến bộ khoa học - công nghệ đang đưa nhân loại tới những mô hình
phát triển rất mới như Công nghiệp 4.0 hay Xã hội siêu thông minh 5.0 là phù hợp
với học thuyết về sự thay thế, phát triển các hình thái kinh tế - xã hội của
C.Mác. Những mục tiêu mà các mô hình này đặt ra như: mang đến cho con người một
cuộc sống tiện nghi, không phân biệt về tuổi tác, sức khỏe, giới tính, địa lý,
ngôn ngữ; bảo đảm phát triển bao trùm và bền vững, không để một ai bị tụt lại
phía sau; giải phóng và phát triển con người... cũng chính là luận điểm căn bản
mà C.Mác đã tiên lượng trong “Tuyên ngôn của Đảng cộng sản” cách nay 170 năm,
phù hợp với bản chất nhân văn cao đẹp của chủ nghĩa xã hội. Ý nghĩa thời đại của
học thuyết Mác với những tiên lượng và giá trị trường tồn của nó, là luận cứ
khoa học đầy sức thuyết phục, luôn thôi thúc chúng ta xây dựng khát vọng
và tầm nhìn phát triển hướng tới một xã hội hiện đại, nhân văn, bao trùm và bền
vững, vì con người, lấy con người làm trung tâm, do con người và giải phóng con
người như một giá trị cốt lõi, phổ quát nhất của nhân loại.
C.Mác đã rời xa chúng ta và yên nghỉ tại nghĩa trang Hai-ghết,
Luân Đôn (Anh) từ năm 1883, nhưng tư tưởng của Ông vẫn còn sống mãi với nhân loại,
bởi bản chất khoa học, cách mạng và nhân văn của những di sản tư tưởng của Mác
và chủ nghĩa Mác -Lê-nin vẫn hoàn toàn đúng đắn và hơn nữa, lại luôn được bổ
sung, phát triển bởi những người mác-xít chân chính.
--------------
(1) Triết học và sự tham gia chính trị: Nhìn từ lĩnh vực
công, do Allyn Fives và Keith Breen chủ biên, NXB Palgrave Macmillan, 2016
(theo nguồn phòng khai thác và phổ biến tin của Viện Thông tin khoa học, Học viện
Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh).
NGUYỄN XUÂN THẮNG Bí thư T.Ư Đảng, Chủ tịch Hội đồng Lý luận
T.Ư, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét